Ad libitum, żywienie do woli - rodzaj żywienia polegający na umożliwieniu zwierzętom zjadania dowolnej ilości paszy, przy jej stałym, niczym...

Analiza weendeńska (analiza podstawowa) - chemiczna analiza składników pokarmowych w paszy, według której wydziela się pięć frakcji: wodę, białko ogólne,...

Antagonizm cech - to skutek negatywnej zależność pomiędzy dwoma lub więcej cechami, np. pomiędzy przyrostami dziennymi, a procentową zawartością tkanki...

Antybiotyki - to substancje pochodzenia drobnoustrojowego, wytwarzane przez niektóre bakterie, pleśnie, porosty i grzyby lub też otrzymane syntetycznie, posiadające zdolność...

Antygen - ciało obce lub częściej substancja białkowa, która wywołuje proces tworzenia się przeciwciał (antyciał). Antygeny mogą być pochodzenia zewnętrznego...

Apetyt, łaknienie - popęd ukierunkowujący aktywność organizmu żywego do jedzenia, wywołany uczuciem głodu na skutek obniżenia zawartości glukozy we krwi...

Aukcja zwierząt - publiczna sprzedaż zwierząt hodowlanych zainteresowanym kupcom na drodze licytacji w systemie zwyżkowym (tzw. aukcja angielska), która polega...

Awitaminozy - grupa schorzeń wywołanych brakiem lub częściej długotrwałym niedoborem jednej lub zestawu witamin w organizmie. Powoduje różnorodne problemy związane...

Azot niebiałkowy (NPN) – Non Protein Nitrogen, azot pochodzący ze związków niebiałkowych, który wskutek oznaczania białka na podstawie zawartości azotu...

Bakterie - jednokomórkowe organizmy roślinne odgrywają decydującą rolę w krążeniu materii w przyrodzie. Stanowią grupę mikroorganizmów o bardzo zróżnicowanych cechach....

Balast paszowy - pozbawiona wartości odżywczej część substancji organicznych paszy, która nie ulega strawieniu a powoduje uczucie sytości u zwierzęcia....

BCS – Body Condition Scoring, punktowa ocena kondycji zwierząt, mająca duże znaczenie w ocenie stopnia ich odżywienia, najczęściej w skali od...

Behawior zwierząt - zachowanie się zwierząt

Białka - wielocząsteczkowe związki organiczne, w skład których wchodzą pierwiastki: węgiel, wodór, tlen i azot, czasem też siarka i fosfor....

Białka właściwe, białka proste, proteiny - grupa białek składających się wyłącznie z aminokwasów połączonych wiązaniami peptydowymi.

Białka złożone, proteidy - grupa białek zawierających aminokwasy, jak również składnik niebiałkowy (niepeptydowy), np. jony metalu.

Białko ogólne, białko surowe - całkowita ilość wszystkich azotowych składników pokarmowych, tj. białka właściwego, białka złożonego i związków azotowych niebiałkowych (NPN),...

Białko zwierzęce - rodzaj białka, pochodzi z produktów zwierzęcych, w paszach występuje w postaci mleka, serwatki, mączek mięsne, rybne, z krwi...

Bilans paszowy - dwustronne zestawienie przychodów i rozchodów pasz w określonym czasie (w miesiącu, kwartale, roku) sporządzany dla określonej jednostki organizacyjnej,...

Brakowanie zwierząt - usuwanie ze stada zwierząt nie spełniających wymagań stawianych przez hodowcę. Najczęściej przyczyną brakowania są wady budowy, niska produkcyjność,...

Cecha pokrojowa, cecha morfologiczna - składająca się na ogólny wygląd zewnętrzny danego osobnika (eksterier). Rozróżnia się cechy mierzalnie i niemierzalnie. Do...

Celuloza - organiczny związek chemiczny z grupy cukrowców, występujących przede wszystkim w zdrewniałych częściach roślin jako składnik włókna surowego. Rozkład, trawienie...

Chody konia - sposoby poruszania się konia, naturalne lub wyuczone. Rozróżnia się 3 naturalne chody konia: stęp, kłus i galop....

Chów - zespół zabiegów człowieka polegających na racjonalnym utrzymaniu zwierząt gospodarskich, mający na celu wykorzystanie potencjalnych możliwości genetycznych i cech użytkowych...

Ciąża - u samic ssaków to okres i całokształt przemian (głównie pod wpływem zmian hormonalnych) występujących w organizmie matki od momentu zapłodnienia...

Cykl płciowy - określone zmiany w układzie rozrodczym samicy powstające pod wpływem działania hormonów płciowych (na jajnikach, w macicy, na zewnętrznych...

Cykl rujowy - cykliczne zmiany zachowań rozrodczych samic zwierząt, związane często z sezonowymi zmianami środowiska, pod wpływem działania hormonów i...

Czepiec - jedna z 3 bezgruczołowych komór żołądka przeżuwaczy, w której odbywa się mieszanie treści pokarmowej. Na błonie śluzowej ścian czepca...

Czystorasowe zwierzę - zwierzę pochodzące co najmniej od dwóch pokoleń przodków wpisanych do księgi danej rasy, które spełnia wymagania wpisu do...

Dawka pokarmowa - zestaw pasz przeznaczony dla jednego zwierzęcia lub grupy zwierząt na jeden dzień. Możliwe jest określenie dawki pokarmowej w...

Defekacja, wypróżnienie - czynność fizjologiczna, zachodząca na skutek skurczów mięśni odbytnicy wspomaganych skurczami przepony i mięśni brzucha, przy równoczesnym rozluźnieniu zwieraczy...

Dezynfekcja, odkażenie - postępowanie mające na celu zapobieganie występowaniu lub zniszczeniu zarazków chorobotwórczych i pasożytów, jak i ich form przetrwalnikowych w pomieszczeniach, na...

DJP (duża jednostka produkcyjna) - żywieniowa sztuka przeliczeniowa inwentarza żywego. Według polskich norm odpowiadająca jednej krowie o masie 500 kg.

Dobór genetyczny, selekcja genetyczna - pierwszy, wstępny etap pracy hodowlanej polegający na przemyślanym doborze osobników o pożądanym genotypie do kojarzeń (najczęściej...

Dobór hodowlany - etap pracy hodowlanej następujący po selekcji (po doborze genetycznym). Dobór par do rozpłodu na podstawie ich cech indywidualnych....

Dobrostan zwierząt - zapewnienie zwierzętom podstawowych, optymalnych dla danego gatunku, warunków bytowania. Należy zapewnić prawidłowe rozwiązania techniczne pomieszczeń i stanowisk (przestrzeń...

Dodatki paszowe - substancje stosowane w żywieniu zwierząt jako uzupełnianie podstawowych składników pokarmowych, witamin i związków mineralnych. Dodatki paszowe wpływają na...

Dojrzałość fizyczna - wiek, w którym ustaje wzrost i rozwój tkanki kostnej (szkieletu) u zwierzęcia. Wynosi on różnie, w zależności od gatunku,...

Dojrzałość hodowlana, dojrzałość rozpłodowa - stopień rozwoju organizmu zwierzęcia, po osiągnięciu, którego jest możliwe użycie w rozrodzie, bez negatywnych skutków dla...

Dojrzałość płciowa - wiek zwierzęcia, w którym organizm osiąga zdolność do rozmnażania się. U samca występuje spermatogeneza, u samicy oogeneza. Procesy...

Dymorfizm płciowy - fenotypowe, zauważalne zróżnicowanie samca i samicy jednego gatunku dojrzałych płciowo. Dymorfizm płciowy tworzą głównie trzeciorzędowe cechy płciowe (właściwości...

Dziedziczenie - przekazywanie informacji genetycznej z pokolenia na pokolenie, odtwarzanie w procesach rozrodu i rozwoju osobniczego u organizmów potomnych cech przypominających...

Dzienny udój kontrolny - dzienna ilość uzyskanego mleka w dniu kontroli użytkowości mlecznej samic, głównie krów które są użytkowane w kierunku...

Ejakulat - porcja spermy wyrzucana podczas ejakulacji przez samca, podczas jednego aktu płciowego, zawierająca plazmę nasienia (osocze) i plemniki. Objętość ejakulatu...

Enzymy (biokatalizatory, fermenty, zaczyny) - substancje białkowe wytwarzane przez każdy organizm zwierzęcia czy człowieka, których zadaniem jest stymulowanie, nadawanie tempa i...

Fazy laktacji - laktacja jest to okres czasu trwający u krów mlecznych od porodu do zasuszenia. W celu uproszczenia wyliczeń i...

Fenotyp - zespół cech morfologicznych organizmu, jak i właściwości fizjologicznych, dających się zaobserwować, a które składają się na wygląd zwierzęcia. Mogą...

Gen (Johannsen, 1909) - podstawowa jednostka materiału genetycznego – dziedziczności, zlokalizowanego w chromosomach, decydująca o przekazywaniu potomstwu poszczególnych cech organizmu. Odcinek...

Genetyczny potencjał stad - możliwości produkcyjne stada danego gatunku w optymalnych warunkach bytowania, które są determinowane genotypami zwierząt z danego stada.

Genetyka - nauka zajmująca się badaniem zmienności i dziedziczności cech organizmów żywych. Zapoczątkowana przez G.J. Mendla (1822-1884), autora znaczącego dzieła wydanego...

Genotyp - zespół wszystkich genów organizmu zlokalizowanych w chromosomach osobnika. Pod wpływem działania czynników środowiska wewnętrznego i zewnętrznego na genotyp uzyskuje...

Geny letalne, geny śmiercionośne - geny o zmienionej strukturze budowy w wyniku mutacji, pojawiają się przed osiągnięciem osobnika zdolności rozrodczej. Zazwyczaj...

Głód - stan organizmu charakteryzujący się całkowitym albo częściowym pozbawienie organizmu pokarmu lub niedoboru pewnych składników pokarmowych. Całkowity brak pokarmów wywołuje...

Genetycznie zmodyfikowany organizm (GMO) - rośliny lub zwierzęta zawierające w swych komórkach włączony do genomu gen obcego gatunku. Rośliny poddane modyfikacji...

Gruda ziemniaczana - choroba bydła powodująca zmiany zapalne skóry na tylnych nogach, w okolicy stawów skokowych i pęcin. Występuje w wyniku skarmiania...

Heterozja, wybujałość mieszańców - zjawisko występujące najwyraźniej w pierwszym pokoleniu mieszańców. Przejawia się zwiększoną żywnością i odpornością mieszańców na warunki środowiska oraz...

Hodowla zachowawcza - świadome działania zmierzające do zachowania zanikających ras pierwotnych, w celu utrzymania populacji genowej tych ras (ochrona zabiegów genowych)....

Hodowla zwierząt - dziedzina zootechniki, nauka obejmująca całokształt prac związanych z genetycznym doskonaleniem stad (populacji za pomocą kontroli użytkowości, oceny wartości...

Hormony - substancje organiczne produkowane przez gruczoły wydzielania wewnętrznego (dokrewne) i przenoszone przez krew do narządów i tkanek docelowych, gdzie regulują...

HP - High Production, technologia produkcji pasz przez Sano, w której stosuje się nowe, lepsze receptury wielu produktów powodujące dalszy wzrost wydajności...

INRA - system żywienia przeżuwaczy opracowany w Instytut National de la Recherche Agronomigue we Francji - skrót francuskiej nazwy INRA (Narodowy...

Inseminacja - sztuczne unasienianie, polegające na zapładnianiu zwierząt hodowlanych przez wprowadzanie do dróg rodnych uprzednio pobranego nasienia od samca. Dzięki inseminacji...

Inżynieria genetyczna - technika w genetyce polegająca na świadomym, z góry określonym dokonywaniu zmian w informacji genetycznej w postaci rekombinowania DNA,...

Jady, toksyny - substancje trujące wytwarzane przez specjalne gruczoły jadowe niektórych zwierząt, np. pszczół, os, pająków, skorpionów, gadów, a także przez...

Jałowość - okresowa niezdolność samic do reprodukcji. Najczęściej jałowość powodują takie przyczyny bezpośrednie jak schorzenia układu rozrodczego, czy zaburzenia w wytwarzaniu...

Jednostka energetyczna - wartość energetyczna paszy, może być podawana w różnych jednostkach. W systemie DLG: MJ NEL – netto energia laktacji...

Jednostka pokarmowa - miernik wartości energetycznej (pokarmowej) pasz pozwalający przeliczać, jaką ilością danej paszy można zastąpić inną - bez straty dla...

Jełczenie tłuszczu - rozkład tłuszczu na wolne kwasy tłuszczowe i glicerol podczas jego długiego przechowywania. Jełczenie zachodzi pod wpływem działania tlenu,...

Kaloria - jednostka ilości ciepła, określająca ilość ciepła potrzebnego na podgrzanie 1 g chemicznie czystej wody, pod ciśnieniem 1 atmosfery, o...

Kanibalizm - zjadanie lub okaleczanie osobników tego samego gatunku. Powszechnie spotykane wśród owadów, ryb i ptaków (z wyjątkiem ptaków wodnych), rzadziej...

Kąpiel poudojowa strzyków (dipping poudojowy) - dezynfekcja strzyków w postaci kąpieli. Powinna być wykonywana każdorazowo, natychmiast po wykonywaniu po doju, gdyż...

Karma - produkty zwierzęce, roślinne lub mineralne wykorzystywane jako pokarm dla zwierząt domowych (patrz też pasza).

Kazeina - główny składnik białkowy mleka, występujący w postaci fosfoproteiny. Posiada wszystkie niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu zwierzęcego i człowieka wyższe...

Ketoza - najczęściej występująca choroba przemiany materii u krów. Ketoza powstaje wskutek ujemnego bilansu energetycznego mającego najczęściej miejsce w pierwszych tygodniach...

Kod genetyczny - zapis informacji genetycznej zawarty w kwasie nukleinowym (DNA lub RNA), wyrażający się sekwencją nukleotydów zgodną z kolejnością aminokwasów...

Kojarzenie krewniacze, hodowla wsobna, inbredowanie - metoda hodowlana polegająca na kojarzeniu zwierząt spokrewnionych przez jednego lub kilku wspólnych przodków. Na celu...

Kojarzenie losowe, panmiksja - swobodne, dowolne, przypadkowe kojarzenie zwierząt danej populacji, nie oparte na żadnych kryteriach doboru osobników do rozpłodu.

Kojarzenie wolne, kojarzenie niekrewniacze - kojarzenie osobników nie spokrewnionych ze sobą do 5 pokolenia przodków; osobniki kojarzące się mają mniejszy stopień...

Komórka jajowa, gameta żeńska - żeńska komórka rozrodcza. Komórka jajowa ssaków wyższych otoczona jest wieńcem promienistym i otoczką przejrzystą ....

Komórki somatyczne - wszystkie komórki organizmu za wyjątkiem komórek płciowych. W mleczarstwie poziom komórek somatycznych w mleku (są w mleku zawsze,...

Kondycja - aktualny stan fizjologiczny zwierzęcia podlegający działaniom czynników środowiska życia, oceniany pod kątem jego przydatności użytkowej. Wpływa na niego żywienie,...

Kontrola użyteczności nieśnej - ustala się ją u drobiu użytkowanego w kierunku nieśnym. U kur kontroli podlega: wczesność dojrzewania (wiek kury...

Kontrola użytkowości - ustalenie wydajności zwierząt w celu uzyskania podstaw do oceny wartości hodowlanej, racjonalnej klasyfikacji, selekcji oraz normowania pasz. Jest...

Kontrola użytkowości mięsnej - sprawdzenie zdolności do szybkiego wzrostu tkanek mięśniowych i tłuszczowych. Podlegają jej wyłącznie zwierzęta użytkowane w kierunku mięsnym....

Kontrola użytkowości mięsnej - sprawdzenie zdolności do szybkiego wzrostu tkanek mięśniowych i tłuszczowych. Podlegają jej wyłącznie zwierzęta użytkowane w kierunku mięsnym....

Kontrola użytkowości wełnistej - ocena ilości i jakości uzyskiwanej wełny. U maciorek oceniana jest wydajność wełny z kontrolowanej strzyży jagnięcej. Przeprowadza się...

Krycie - najskuteczniejsza i najczęściej stosowana metod rozmnażania zwierząt. Polega na kopulacji wybranych osobników - partnerów płciowych. Skutkiem krycia jest naturalne...

Krycie haremowe - użytkowanie rozpłodowe jednego samca w danej grupie samic zwanej haremem. Osobniki wybiera się zgodnie z kryteriami doboru par...

Krycie wolne - dopuszczanie w celu rozrodu, stawki samców do stada samic w sezonie kopulacyjnym. Najbardziej prymitywny sposób rozmnażania zwierząt, stosowanym...

Krycie z ręki - metoda kontrolowanej formy rozrodu. Samiec jest doprowadzany do stanowiska, na którym oczekuje na pokrycie samica będąca w...

Kryteria wyboru zwierząt do hodowli - występuje szereg kryteriów branych pod uwagę podczas wybierania lub zakupu zwierząt do stada hodowlanego. Do...

Krzywa laktacji - graficzne przedstawienie przebiegu laktacji. Jest to stosunek dziennych wydajności mleka (oś Y) w poszczególnych dniach laktacji (oś X)....

Krzyżowanie, hybrydyzacja - kojarzenie osobników reprezentujących dwie różne rasy w celu osiągnięcia korzystniejszych cech hodowlanych lub użytkowych. W zootechnice stosuje się...

Krzyżowanie międzygatunkowe, bastarydacja - kojarzenie osobników należących do różnych, pokrewnych gatunków. Celem takiego krzyżowania jest uzyskanie mieszańców bastardów cechujących się dużą...

Krzyżowanie międzyliniowe - kojarzenie osobników pochodzących z dwóch różnych linii hodowlanych. Ma na celu uzyskanie heterozji i poprawę cech użytkowych.

Krzyżowanie przemienne - kojarzenie osobników dwóch ras szlachetnych na przemian, w celu utrzymania efektu heterozji. Najbardziej efektywne jest, gdy osobniki wybrane...

Krzyżowanie rotacyjne - rodzaj krzyżowania przemiennego dwóch lub więcej niespokrewnionych ras. Najczęściej występuje krzyżowanie rotacyjne dwu- lub trzyrasowe. Uzyskaną samice mieszańce...

Krzyżowanie twórcze - metoda hodowlana stosowana w celu stworzenia nowej rasy zwierząt. Rozróżniamy krzyżowanie twórcze proste, gdy do wyhodowania nowej rasy...

Krzyżowanie wsteczne - łączenie mieszańców z osobnikami rodzicielskimi, w wyniku którego pojawia się tzw. pokolenie wsteczne (B1). Metodę tą stosuje się...

Krzyżowanie wypierające - systematyczne, wielokrotne krzyżowanie potomstwa z jedną z form rodzicielskich, mające na celu wyparcie większości cech jednego z rodziców....

Laktacja - okres wydzielania mleka przez gruczoły mleczne przez samice ssaków po porodzie. W zależności od gatunku rasy i typu jego...

Laktoza, cukier mlekowy, laktobioza - dwucukier zbudowany z glukozy i galaktozy. Występuje w mleku ssaków (w mleku krów i kóz jest...

Leukocyty, białe ciałka krwi, krwinki białe - bezbarwne, jądrzaste komórki znajdujące się we krwi i w limfie, jak również poza układem...

Leukoza, białaczka - ciężka choroba nowotworowa układu krwiotwórczego. Występują znaczące zmiany ilościowe i jakościowe leukocytów we krwi, szpiku i narządach wewnętrznych.

Liczba komórek somatycznych - parametr klasyfikacji mleka surowego. Obejmuje: komórki pochodzące z nabłonka wyścielającego pęcherzyki, przewody i zatoki mleczne wymienia oraz...

Linia hodowlana - jest jednostką zootechniczną, którą tworzy grupa zwierząt mających wspólne pochodzenie, przez co charakteryzują się większym podobieństwem genetycznym i...

Lizawość - choroba występująca u zwierząt (najczęściej u krów wysoko wydajnych lub w zaawansowanej ciąży). Przejawia się skłonnością zwierząt do lizania...

Makroelementy - makroskładniki, pierwiastki chemiczne występujące w organizmach w większych ilościach (do kilki % suchej masy), niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu...

Mastitis, zapalenie wymienia - przewlekły stan zapalny gruczołu mlekowego wywołany działaniem drobnoustrojów, najczęściej paciorkowcem bezmleczności. Występuje postać kliniczna (ostra i przewlekła)...

Materiały paszowe - materiały przeznaczone bezpośrednio do żywienia zwierząt (przetworzone lub nieprzetworzone) albo pośrednio do sporządzania mieszanek paszowych (często zawierających również...

Metamorfoza, przemiana - w zoologii oznacza przeobrażenie, czyli złożony, hormonalny proces, któremu ulegają zwierzęta niektórych gatunków w trakcie swojego rozwoju. Zmiany...

Metan, gaz błotny, gaz kopalny - organiczny związek chemiczny; bezbarwny i bezwonny gaz, który zmieszany z powietrzem łatwo wybucha. Powstaje w...

Mięsny typ użytkowy bydła - zwierzęta szybko dojrzewające i szybko rosnące. Cechujące się zdolnością uzyskiwania dużych przyrostów w okresie opasu oraz...

Mięsny typ użytkowy kur, ciężki typ użytkowy kur - są to mieszańce międzyrasowe o masywnej budowie (masa ciała kur ok. 3,5...

Mięsny typ użytkowy owiec - zwierzęta o konstytucji limfatycznej, mające wysokie wymagania paszowe (żyzne pastwiska lub pasze), wczesno dojrzewające, krótkonożne, beczkowate,...

Mięsny typ użytkowy świń - zwierzęta należące do tego typu charakteryzują się szybkim wzrostem i późną dojrzałością płciową (dojrzałość fizyczna jest...

Mieszanka paszowa dietetyczna - specjalna mieszankę paszową, wytwarzana w celu zaspokajania szczególnych potrzeb żywieniowych. Różni się od powszechnie stosowanych mieszanek paszowych...

Mieszanka paszowa pełnoporcjowa - mieszanka paszowa przeznaczona do bezpośredniego skarmiania zwierząt, której skład jest optymalny do zaspokojenia dziennych potrzeb żywieniowych zwierząt...

Mieszanka paszowa uzupełniająca - mieszanka paszowa charakteryzująca się wysoką zawartością wybranych składników pokamowych. Nie zaspokaja pełnych potrzeb żywieniowych zwierzęcia w określonym...

Mieszanki mineralne - zestaw soli mineralnych zawierający konieczne do życia zwierzęcia makro- i mikroelementy, wzbogacany najczęściej witaminami. Skład ilościowy i jakościowy...

Mieszanki mineralno-witaminowe, premiksy - wyselekcjonowany zestaw uzupełniających minerałów i witamin o szerokim zastosowaniu w produkcji mieszanek i koncentratów paszowych. Mieszanki mineralno-witaminowe...

Mieszanki paszowe - mieszaniny materiałów paszowych zawierające dodatki paszowe lub pramiksy albo niezawierające tych dodatków lub premiksów, przeznaczone do stosowania w...

Mieszanki treściwe - charakteryzują się wysoką koncentracją składników pokarmowych. Dzieli się je na roślinne i zwierzęce. Specjalistyczne wytwórnie przygotowują je według...

Mieszanki witaminowe - najczęściej jednoskładnikowe mieszanki zawierające pojedyncze witaminy, lub wieloskładnikowe, zawierające cały kompleks witamin.

Mikroelementy, pierwiastki śladowe - pierwiastki chemiczne, występujące w organizmie (również w paszy) w znikomych ilościach. Należą do nich: żelazo, miedź, cynk,...

Mineralne składniki paszy - są to nieorganiczne makro- mikroelementy znajdujące się w paszy, które nie są nośnikiem energii. Są konieczne w...

Minimum białkowe - najmniejsza ilość białka w paszy niezbędna do zachowania równowagi azotowej organizmu. Wielkość minimum białkowego zależy od cech osobniczych...

Minimum cukrowe - jest to taka ilość cukru w roślinach, która umożliwi odfermentowanie takiej ilości kwasu mlekowego w trakcie zakiszania, że...

Miot - potomstwo ssaków wielorodnych, urodzonych z jednej ciąży samicy. Miot jest wynikiem ciąży mnogiej. Przeciętna liczebność u niektórych gatunków zwierząt:...

Mleczność - wydajność mleczna samic zwierząt gospodarskich o użytkowości mlecznej (bydło, owce, kozy). Cecha ilościowa związana z płcią. Na mleczność ma...

Mleczny typ użytkowy bydła - budowa tych zwierząt jest sucha, kanciasta, z wystającymi zewnętrznymi guzami biodrowymi i kulszowymi. Ich sylwetka oglądana...

Mocznik - organiczny związek chemiczny, produkt końcowy przemiany białkowej i związków azotowych. Jest wydalany z moczem, a w niewielkich ilościach również...

Mykoplazma - choroba układu oddechowego świń wywołana przez drobnoustroje Mycoplasma hyopneumoniae powodujące mykoplazmowe zapalenie płuc i zespół chorobowy układu oddechowego. Występuje w fermach...

Niedobór mineralny - zespół objawów chorób wywołanych niewystarczającą ilością składników mineralnych, albo ich niewłaściwym wzajemnym stosunku w organizmie, co powoduje naruszenie...

Niedojady, niewyjady - resztki paszy pozostające na pastwisku lub w korycie. W przypadku zdrowych krów prawidłowa ich ilość to około 3-4%...

Nieśność - zdolność samic drobiu do znoszenia jaj. Ilościowa cecha związaną z płcią. Prócz cech indywidualnych na nieśność wpływa także: gatunek,...

Nieśny lekki typ użytkowy kur - kury należące do tego typu charakteryzują się sylwetką zbliżoną do trójkąta, harmonijną i lekką budowa...

Nieśny średnio-ciężki typ użytkowy kur, ogólnoużytkowy typ kur - połączenie u kur cech nieśności i mięsności. Skrzyżowano rasy lekkie typu nieśnego...

Norma żywieniowa - w zootechnice to dobowe zapotrzebowanie zwierzęcia na podstawowe składniki pokarmowe i energię (białko ogólne strawne, suchą masę oraz...

Objawy rui - całokształt zmian zewnętrznych i wewnętrznych towarzyszących fazie cyklu płciowego zwanej rują. Wyróżniamy wczesne objawy rui w okresie przedrujowym...

Ocena pokroju, ocena eksterieru - charakterystyka pokroju zwierzęcia na podstawie wyglądu zewnętrznego (kształt ciała, wielkość, proporcje części ciała, wymiary ciała lub...

Odporność - suma wszystkich mechanizmów organizmu biorąca udział w czynnej i biernej jego ochronie przed działaniem patogenów (drobnoustroje chorobotwórcze). Wyróżniamy odporność...

Odstęp pokoleń, odstęp między pokoleniami - odstęp czasu między pokoleniem czystych linii, a pokoleniem mieszańców; średni wiek rodziców w chwili wydania...

Odwapnienie - zaburzenie w gospodarce wapniowej organizmu, patologiczne zmniejszenie zawartości soli wapniowo-fosforanowych lub niewłaściwy stosunek ilości wapnia i fosforu, oraz...

Okres użytkowania zwierząt - okres czasu od rozpoczęcia użytkowania osobnika w stadzie do momentu jego wybrakowania lub śmierci. Przyjmuje się, że...

Oksytocyna - cykliczny hormon peptydowy, wydzielany przez tylny płat przysadki mózgowej. Stosowany do wywołania akcji porodowej, ma zastosowanie również w fazie...

Owulacja, jajeczkowanie - moment uwolnienia dojrzałej komórki jajowej w wyniku pęknięcia znajdującego się na jajniku pęcherzyka Graafa, w wyniku którego komórka...

Pastwisko - rodzaj użytków zielonych o bardzo zwartej i gęstej darni. Na pastwiskach rosną najczęściej rośliny wieloletnie, odporne na przygryzanie i...

Pasza – produkty pochodzenia roślinnego (rośliny paszowe), zwierzęcego oraz mineralnego, a także substancje otrzymywane w wyniku przemian chemicznych (mocznik) lub biologicznych...

Pasza lecznicza - mieszanina jednego lub kilku dopuszczonych do obrotu, zgodnie z przepisami prawa farmaceutycznego, premiksów leczniczych z jedną lub z...

Pasze objętościowe - to pasze, które w 1 kg suchej masy mają mniej niż 4,1 MJ energii netto (EN) i więcej...

Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka - utworzona przez hodowców w 1995 roku. Jest organizacją niezależną, dobrowolną i samorządną posiadającą...

Plemnik - męska gameta, płciowa komórka rozrodcza, mająca zdolność do aktywnego ruchu. U zwierząt powstają w jądrze, podczas procesu spermatogenezy. Plemnik...

Plenność - u zwierząt jest to miara rozrodczości, wyrażana liczbą sztuk potomstwa urodzonego przez samicę z jednej ciąży, w roku lub...

Płodność - zdolność zwierząt do rozmnażania się. W przypadku samców jest to zdolność do wytwarzaniem plemników zdolnych do zapłodnienia komórki jajowej,...

Pogłowie - ogół zwierząt, najczęściej jednego gatunku, rasy, czasami też płci lub wieku, występujących na określonym obszarze i w danym czasie....

Pokrewieństwo, podobieństwo genetyczne między krewnymi - określona liczba takich samych genów w genotypach osobników spokrewnionych (krewnych), którzy pochodzą od wspólnego przodka...

Pokrój, eksterier - całokształt dostrzegalnych cech morfologicznych zwierzęcia, czyli zewnętrzna budowa ciała, zgodna z wzorcami rasy. Na pokrój wpływa w znaczącym...

Populacja - zbiór osobników jednego gatunku, żyjących równocześnie w jednym środowisku i czasie, mogących się kojarzyć między sobą zdolnych do wydawania...

Porażenie poporodowe - bezgorączkowe schorzenia mogące pojawiać się 1-3 dni po porodzie, występujące najczęściej u krów po 3-8 wycieleniu, o wysokiej...

Potomstwo - organizmy posiadające część materiału genetycznego od swych rodziców. Mogą wywodzić się od tej samej samicy i tego samego samca...

Powtarzalność - podobieństwo między wartościami cechy osobnika otrzymanego w kolejnych cyklach produkcyjnych, np. wydajność mleka w pierwszych i w kolejnych laktacjach,...

Preliminarz pasz - jest to harmonogram zapotrzebowania na pasze dla poszczególnych grup zwierząt w gospodarstwie przy uwzględnieniu ich liczby i rodzaju...

Premiksy, Mieszanki mineralno-witaminowe - wyselekcjonowany zestaw uzupełniających minerałów i witamin o szerokim zastosowaniu w produkcji mieszanek i koncentratów paszowych. Mieszanki mineralno-witaminowe...

Preparaty mlekozastępcze - preparaty zbliżone składem do mleka matki i je zastępujące, przeznaczone dla młodych ssaków określonego gatunku w okresie odchowu....

Probiotyki - (z j. greckiego: pro bios = dla życia) produkty zawierające żywe lub martwe mikroorganizmy oraz dostarczane przez nie substancje,...

Produkty uboczne - produkty wytworzone jako pozostałość przy produkcji w przemyśle rolno-spożywczym. Specyficzna budowa anatomiczna przewodu pokarmowego przeżuwaczy powoduje, że produkty...

Profilaktyka - wszelka działalność mająca na celu zapobieganie chorobą, uzależnieniom, wypadkom ludzi lub zwierząt poprzez likwidację przyczyn ich powstania, jak i...

Przebijanie żwacza, trokarowanie - metoda stosowana przy silnych wzdęciach żołądka u przeżuwaczy. Wzdęcie następuje najczęściej od zjedzenia dużych ilości silnie fermentujących...

Przeciwciała, antyciała, immunoglobuliny - substancje białkowe znajdujące się w surowicy krwi, a powstające w organizmie w reakcji na działanie obcych ciał...

Przemiana materii, metabolizm - całokształt złożonego proces biochemicznego zachodzącego w komórkach organizmu żywego, związany ściśle z przemianą energii, stanowiący podstawę wszelkich...

Przetłuszczenie - to odkładanie sie tłuszczu tkankowego w postaci złogu między mięśniami lub ich grupą w sposób niepożądany. Czasami jest to...

Przyrost - w zootechnice to pojęcie, którym określa sie tempo przybierania masy ciała i jej wymiarów. Rozróżnia się przyrost bezwzględny (wyrażany...

Przyrosty dzienne – przyrost masy ciała w ciągu dnia wyrażane zazwyczaj w g.

Przyrost dzienny względny - iloczyn przyrostu dobowego masy ciała zwierzęcia do jego średniej masy ciała określonej wcześniej - wyrażany w procentach....

Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej "POLSUS" - organizacja samorządowa, założona w 1958 roku. Obecnie zrzesza 19 związków wojewódzkich. Obejmuje...

Rasa - grupa osobników należących do jednego gatunku, o wspólnych cechach umożliwiających ich odróżnienie od innych osobników tego gatunku, odznaczających się...

Remont stada - wprowadzenie do stada podstawowego nowych zwierząt obu płci ( najczęściej młodych) na miejsce zwierząt usuniętych (wybrakowanych) z tego...

Reprodukcja stada - odnowienie stada poprzez odtworzenie liczebności stada podstawowego lub ewentualnie jego powiększenie w wyniku rozrodu zwierząt z tego stada.

Rozpłód zwierząt - rozród zwierząt hodowlanych lub produkcyjnych zgodnie z kryteriami doboru par osobników do rozpłodu, w celu przeprowadzenia remontu stada,...

Rozród, rozmnażanie, reprodukcja - podstawowa właściwość organizmów żywych, polegająca na wytwarzaniu nowych osobników danego gatunku, w celu przedłużenia jego istnienia. Wyróżniamy...

Rozwój organizmu - ontogeneza, czyli zespół przemian morfologicznych i czynnościowych, zachodzących od momentu zapłodnienia komórki jajowej do osiągnięcia dojrzałości fizycznej...

Ruja - jedna z faz cyklu płciowego u samic ssaków, w której występuje owulacja. Cechuje się wzmożonym popędem płciowym. Częstość występowania...

Salmoneloza, paratyfus - grupa chorób zakaźnych układu pokarmowego o ostrym przebiegu występujących u ludzi i zwierząt wywoływana przez różne gatunki bakterii...

Selekcja - to wybór zwierząt do rozmnażania, który powoduje zmianę genów populacji. Wyróżniamy selekcję sztuczną i naturalną.

Separowana gnojowica - materiał do ścielenia legowiska zwierząt gospodarskich powstały w wyniku filtrowania gnojowicy. Powstają dwie frakcje płynna i stała. Frakcja...

Siara, kolostrum, młodziwo - gęsta wydzielina gruczołu mlekowego samic ssaków produkowanych na kilka dni przed i kilka dni po porodzie. Pierwszy...

Siarkowodór - lotny związek chemiczny nieorganiczny o wzorze H2S będący połączeniem siarki i wodoru. Powstaje jako produkt gnicia substancji bogatych w...

Skrobia, krochmal - organiczny związek chemiczny, węglowodan (polisacharyd) zbudowany z wielu reszt cukru prostego (glukozy). Jest produktem fotosyntezy i podstawowym materiałem...

Ślepota kurza, ślepota zmierzchowa - upośledzenie wzroku występujące u ludzi i u zwierząt (drobiu, bydła, koni, świń i krów) polegające na...

Soki trawienne - swoiste płyny wytwarzane przez komórki lub gruczoły  wydzielnicze przewodu pokarmowego. Zawierają różne enzymy niezbędne do chemicznego rokładu (trawienia)...

Stado - grupa osobników najczęściej tego samego gatunku lub rasy, zdolna do rozmnażania, występująca na wspólnym terytorium, zhierarchizowana.

Stado hodowlane, stado reprodukcyjne - grupa zwierząt hodowlanych jednej rasy, których potomstwo przeznaczone jest do doskonalenia populacji zwierząt tej rasy, stanowiące...

Stado zarodowe - stado zwierząt jednej rasy, w skład którego wchodzą zwierzęta zarodowe, mające na celu produkcję osobników o pożądanych cechach....

Strawność paszy - zjedzona pasza ulega w wyniku trawienia rozkładowi na związki proste, które następnie ulegają wchłonięciu do organizmu. Część paszy,...

Stres - stan fizjologicznego napięcia organizmu wywołany działaniem bodźca tzw. stresora. Stresorem mogą być silne bodźce bólowe (fizyczne), środowiskowe (np. wysoka...

Substancje antyżywieniowe - substancje niepożądane występujące w paszach, które obniżają efekty produkcyjne. Negatywnie wpływają na pobieranie paszy (zmniejszenie pobierania), obniżają współczynniki...

Sucha masa - pozostałość produktu, np. paszy, otrzymana w skutek wysuszeniu próbki (usunięcia wody) w skutek różnorakich procesów technologicznych, fizycznych i...

Superowolucja - sztuczne prowokowanie hormonalne w celu wywołania owulacji mnogiej samic gatunków. Biotechnika stosowana najczęściej w celu uzyskania materiału biologicznego do...

Susz z zielonek - wartościowa pasza objętościowa (zdarza się, że jest zaliczana do pasz treściwych) powstała z pociętych i wysuszonych...

Synchronizacja rui - biotechnika hormonalna polegająca na jednoczesnym wywołaniu rui u wybranej grupy samic. Stosowana jest w fermach przemysłowych, ponieważ usprawnia...

Sztuczne unasienianie, inseminacja - metoda kontrolowanego rozrodu zwierząt gospodarskich, polegająca na wprowadzeniu do dróg rodnych samicy pobranego wcześniej od samca nasienia,...

Tempo wzrostu - szybkość wzrostu zwierzęcia w określonym czasie. T.w. jest obliczane dla różnych cech pokrojowych mierzalnych, najczęściej dla masy ciała...

Tężyczka - zespół objawów chorobowych towarzyszących różnym schorzeniom wywoływanym zaburzeniami w gospodarce mineralnej organizmu ludzkiego lub zwierzęcego, objawiający się najczęściej napadami...

Tłuszcz surowy - grupa substancji pokarmowych paszy, który podczas analizie weendeńskiej (standardowej) wyodrębnia się przez ekstrakcję eterem etylowym, a ta frakcja...

Tłuszczowce, lipidy - naturalne związki organiczne, nierozpuszczalne w wodzie, ale rozpuszczalne w rozpuszczalnikach organicznych (eter etylowy, eter naftowy, chloroform, benzen, aceton...

TMR - z ang. total mixed ration; racjonalny system żywienia krów o wysokim potencjale produkcyjnym (wysoka wydajność mleczna). Polega na...

Trawienie - złożony proces fizyczny i chemiczny przebiegający w przewodzie pokarmowym człowieka i zwierząt (wyjątkowo u roślin mięsożernych). Podczas trawienia następuje...

Tusza - mięso zwierzęcia ubitego po wstępnej obróbce poubojowej, bez zawartości jamy brzusznej i piersiowej oraz narządów płciowych. Rozróżnia się tusze...

Typ użytkowy - zespół cech pokrojowych i fizjologicznych zwierzęcia, które kwalifikują je do określonych celów i warunkują jego użytkowość. Typ użytkowy...

Umaszczenie bydła - umaszczenie u bydła nie ma dużego znaczenia. Możemy jedna wyróżnić umaszczenie jednolite i niejednolite. Do umaszczenia jednolitego zaliczamy:...

Umaszczenie koni - kolor okrywy włosowej pokrywającej ciało konia, wraz z barwą grzywy i ogona. Jest uwarunkowane genetycznie. U koni jest...

Umaszczenie, maść - uwarunkowane genetycznie ubarwienie okrywy włosowej ssaków, ich skóry i tworów rogowych. Jest cechą jakościową uwarunkowaną odkładaniem się barwnika....

Unasiennianie - wprowadzanie nasienia w formie ejakulatu lub dawki inseminacyjnej do dróg rodnych samicy. Wyróżniamy unasiennianie podczas krycia naturalnego i unasiennianie...

Użytkowanie zwierząt - pozyskiwanie różnych korzyści od zwierząt, użytkowanie ich cech (wartości użytkowych) głównie dla celów ekonomicznych. Do zwierząt użytkowych należą...

Wartość rzeźna - określa jakość i ilość uzyskiwanego mięsa od danego zwierzęcia. Na wartość rzeźną wpływa wiele parametrów, m.in. masa tuszy,...

Zdolność opasowa, zdolność tuczna - jest to przydatność danego zwierzęcia do jego mięsnego kierunku użytkowania. Ocenia się ją na podstawie...

Zootechnika - jedna z dyscyplin rolniczych; nauka o hodowli i chowie zwierząt oraz o sposobie ich użytkowania. Oparta jest na...

Zwierzę - wielokomórkowy organizm cudzożywny należący do kręgowców lub bezkręgowców.

Zwierzęta domowe - zwierzęta udomowione, trzymane przez człowieka dla jego przyjemności lub towarzystwa (nie dla cech użytkowych), przystosowane do warunków życia...

Zwierzęta gospodarskie - wszystkie gatunki zwierząt udomowionych chowane i hodowane w gospodarstwie rolnym w celu uzyskania produkcji towarowej lub siły pociągowej....

Zwierzęta hodowlane, zwierzęta reprodukcyjne - zwierzęta udomowione, gospodarskie, o dużej wartości hodowlanej i użytkowej. Hodowane jako źródło żywności (mleko, mięsko,...

Zwierzęta użytkowe - zwierzęta chowane i hodowane dla osiągnięcia różnych korzyści i dla użytkowania ich cech (wartości użytkowych) głównie dla celów...

Zwierzęta zarodowe - osobniki hodowlane o najwyższej wartości hodowlanej i użytkowej, wykorzystywane do rozrodu. Posiadające prawidłową budowę i doskonałym pokroju zgodnie...